سلام،
احتمالا باید بدونید که یکی از بخش هایی که مهم است و در مرحله اول، (مرحله دوم؟) دوره تابستانه و بعد ها برای انتخابی تیم بدردتان می خورد رصد و کار با تلسکوپ است. در این بخش می خواهیم توضیحی کوتاه درباره ی آمادگی شما در این مرحله بدهیم. البته مطمئنا در دوره ی تابستانه به شما مقدار بسیاری رصد آموزش خواهند داد که با توجه به آنها امتحان می دهید اما به هر حال اگر از قبل مقداری تجربه در این زمینه داشته باشید مطمئنا از بقیه جلو می افتید.
- اولین مرحله یادگیری شما از رصد شناختن موارد کلی است. اینکه فلان صورت فلکی کجاست؟ آیا اگر آسمان را ببینید می توانید تمام صورت فلکی های آن را تشخیص دهید؟ فرق سیاره با ستاره در رصد چیست؟ در این مرحله منابعی که بنده به شما پیشنهاد می کنم استفاده از کتاب هایی است که اطلس ستارگان دارند مانند : "صورت های فلکی" ترجمه احمد دالکی و هزاران کتاب اطلس دیگر. اما چیزهایی که شما را می تواند بیشتر در این مرحله ماهر کند استفاده از نرم افزار های شبیه سازی آسمان است. نرم افزاری که همه آن را می شناسند و در بازار هم موجود است همان Starry Night است. اما نرم افزار های کم حجم تری مانند Stellarium می توانند تا حدی کار شما را راه بندازند. نام اکثر صورت فلکی ها و مکان آنها را بلد شوید و مکان هر صورت فلکی را با صورت فلکی دیگر بشناسید. مثلا بگویید صورت فلکی هرکول میان صورت فلکی اکلیل شمالی و ستاره ی وگا است. سعی کنید بسیار با آسمان این را تمرین کرده و به سرعت هر چه تمام تر بتوانید صورت فلکی ها را بیابید.
Stellarium یک نرم افزار Open Source است و مجانی! می توانید اگر اینترنت پر سرعت دارید آن را از این صفحه دانلود کنید. (حجم 45.7 مگابایت) - پس از اینکه در پیدا کردن صورت های فلکی مهارت پیدا کردید باید به سراغ زاویه سنجی و قدر سنجی بروید. هدف از یاد گرفتن هم پیدا کردن جدایی زاویه ای هر دو ستاره ی دلخواه است. برای پیدا کردن جدایی زاویه ی اجرام در آسمان باید به دست خود متوصل شوید. مثلا بگردید ببینید وجب شما در حالت کاملا کشیده جدایی زاویه ای کدام دو ستاره را در آسمان نشان می دهد سپس جدایی زاویه ی آن دو ستاره را با نرم افزار Starry Night پیدا کنید و سعی کنید چندین حالت از دست خود را اینگونه بدست آورید. مثلا انگشت، دو انگشت، سه انگشت، انگشت شصت، وجب و... . پس از اینکه همه ی این زاویه ها را برای هر کدام از حالت های دستتان بدست آوردید آماده ی آزمایش آنها هستید جدایی زاویه ای دو ستاره در آسمان را با دستان خود حدس بزنید، به این صورت که مثلا اگر جدایی زاویه ای دو ستاره یک وجب دست و سه انگشت کنار شد، وجب من 21 درجه و سه انگشت کناریِ من هم 3 درجه است پس جدایی زاویه ای می شود: 21+3 = 24 درجه. پس از چک کردن جواب آن با یک نرم افزار نجومی می توانید ببینید که در کجاها اشتباه کرده اید. با تکرار و تمرین بسیار تجربه خود را در این زمینه افزایش دهید. مهارت خود را می توانید تا آنجایی افزایش دهید که با دقت 1 درجه بتوانید زاویه را بیان کنید.
این جزوه (حجم 4 مگابایت) درباره ی زاویه سنجی است که در آن زاویه سنجی با ابزار و دست نیز توضیح داده شده است و شما می توانید جاهای خالی آن را با توجه به توضیحاتش پر کنید و زاویه های دستتان را پیدا کنید. توجه کنید که در امتحان هایی که باشگاه برگذار می کند به هیچ وجه نمی توانید از ابزار استفاده کنید مگر اینکه در یک ایستگاه برگذاری آرمون مدت 30 دقیقه ای به شما دو تکه چوب بدهند و بگویند جدایی زاویه ای دقیق ستاره های معلوم را با دقت بالاتر بدست آورید. (چه سوال جالبی میشه!)
به خاطر داشته باشید که ممکن است جدایی زاویه ای که وجب شما در نزدیکی های افق نشان می دهد با نزدیکی های سمت الراس تفاوت می کند و علت آن هم کم شدن فاصله ی چشم شما تا وجبتان است. - برای تمرین قدر سنجی همیشه قدر چند ستاره را (که نزدیک قدر ستاره مجهول است) به شما می دهند و شما باید با توجه به ستاره هایی که معلوم هستند قدر ستاره مجهول را حدس بزنید. معمولا ستاره ی سوژه روشنایی اش میان دو مورد از موارد معلوم است و شما باید عددی در میان آن دو را اعلام کنید. این مهارت را می توانید با تمرین بسیار زیاد در شب های صاف اطراف شهر بدست آورد. البته خیلی از افراد که در این زمینه تجربه دارند هم ممکن است اشتباه کنند! در نهایت اگر خیلی قدر شوید می توانید با دقت 0.1 قدر، قدر ستارگان در آسمان را تخمین بزنید.
- مرحله ای بعدی برای حرفه ای شدن در زمینه رصد، رصد با چشم مسلح یا کار با تلسکوپ است. نمی گویم گیر آوردن تلسکوپ کار ساده ای است ولی اگر پول تلسکوپ (حتی خیلی ساده) ندارید می توانید از مدرسه خودتان قرض بگیرید، شاید هم از یکی از دوستان... راه های زیادی وجود دارد اما اگر تلاش کردید و نشد هم که نشد! مهم نیست نگران نباشید چون در دوره تابستانه به شما کار با تلسکوپ را یاد خواهند داد و آنجا می توانید حسابی با تلسکوپ کار کنید و با آن آشنا بشوید. ولی به هر حال یکی از کار های مهمی که باید مهارت آن را کسب کنید گرفتن اجرام (مسیه) با تلسکوپ است. اگر تازه تلسکوپ در اختیارتان قرار گرفته است ابتدا با ستاره و ستاره های دوتایی و سپس اجرام ساده شروع کنید (در این میان کتاب "شناخت مقدماتی ستارگان" می تواند مفید باشد چون اجرام ساده و ستاره های دوتایی را معرفی کرده است). سپس در مراحل بعدی با کتاب Observer می توانید نشانه رفتن اجرام مسیه را آغاز کنید. توجه کنید که دیده شدن اجرام مسیه در داخل تلسکوپ بستگی به صاف بودن و وضعیت آسمان محل دارد که کتاب Observer این امکان را به وجود آورده است که بتوانید حدس بزنید جرم مسیه مورد نظرتان دیده خواهد شد یا خیر (یا اینکه گرفتن آن آسان است یا خیر). نرم افزار های نجومی هم اگر لپ تاپ در اختیارتان باشد می توانند مفید باشند.
کتاب Observer را می توانید از این لینک تهیه کنید. (فایل تا حد ممکن فشرده شده و حجم آن 14 مگابایت است)
برای اینکه در گرفتن جرم مورد نظر خودتان موفق باشید بهتر است از روش پَرِش استفاده کنید. این روش اینگونه است که شما باید از ستاره ی پرنوری که نزدیک آن جرم است شروع کرده و با توجه به نقشه ای که در اختیار دارید کم کم به سمت جرم مورد نظر (با توجه به شکل ستارگان) حرکت کنید تا آن را بیابید. در شکل زیر این روش برای نشانه گرفتن M9 با استفاده از ستاره ی اتا-مارافسای نشان داده شده است
برای اینکه مقداری به کار خود در این زمینه نظم دهید می توانید از رصد هایی که می کنید گزارش هم تهیه کنید. بهراد طوقی قبلا یک سری فرم گزارش رصدی تهیه کرده است که می توانید آنها را از لینک های زیر بدست آورید
فرم گزارش رصدی 1
فرم گزارش رصدی 2
فرم گزارش رصد بارش های شهابی
اگر مهارت خود در این زمینه را افزایش دهید امتیاز بسیار بزرگی بدست آورده اید چون بسیاری از افراد در این زمینه مشکل دارند. همچنین می توانید در کنار اینکه با تلسکوپ خود اجرام مختلف را تمرین می کنید، تخمین قدر هم بزنید! مثلا شما تعدادی ستاره را در میدان دید خود در چشمی تلسکوپ دارید و می خواهید قدر ستاره ای مجهول که می تواند ستاره معمولی، متغیر یا سیارک باشد را تخمین بزنید. ابتدا باید قدر ستارگان معلوم را از نرم افزار نجومی خودتان یافته و سپس قدر مجهول را تخمین بزنید. - می توانید با دوستان خود قرار گذاشته و با یکی از موسساتی که برنامه و اردوهای رصدی برگزار می کنند به رصد بروید. در این برنامه ها معمولا خوش می گذرد چون می توانید دوستان منجم پیدا کنید، از تلسکوپ آنها استفاده کنید و از معلوماتشان بهره بگیرید. ماراتن مسیه مثل اینکه امسال مانند سال های قبل برگذار نمی شود ولی به هر حال می توانید از این طور برنامه ها که نمونه دیگر آن رقابت صوفی است، استفاده کنید.
- کار با CCD، پردازش تصاویر آن، قطبی کردن تلسکوپ و نشانه رفتن ستاره با مختصات و درجه بندی روی پایه تلسکوپ (چه سمت-ارتفاعی چه بعد-میلی) می ماند برای بعد از اینکه دوره ی تابستانه را گذراندید. فکر کنم مهم ترینش همان قطبی کردن باشد که از این مقاله می توانید استفاده کنید و تا حدودی کار با آن را آشنا شوید.
این ها بر اساس تجربیات بنده و مطالبی است که از استادان و دوستان عزیزم یاد گرفته ام. اگر به رصد علاقه داشته باشید حتما از آن لذت خواهید برد، البته که رصد یک کار گروهی است و برای اینکه انجام شود باید هر کس قسمتی از وظایف را یر عهده بگیرد تا بتوان رصد را با کمترین مشکل برگزار کرد. جابجایی وسایل مانند تلسکوپ و وسایل مربوط به آن، درست کردن شام و یا صبحانه، برپایی تلسکوپ ها، و ... باید گروهی انجام شود
برای اینکه بتوانید درکی از سوالات و خواسته هایی که در امتحان رصد مطرح می شود، داشته باشید می توانید از لینک های زیر استفاده کنید:
برای اینکه بتوانید درکی از سوالات و خواسته هایی که در امتحان رصد مطرح می شود، داشته باشید می توانید از لینک های زیر استفاده کنید:
- آزمون رصد دوره انتخابی تیم المپیاد نجوم ایران، 28 و 29 اردیبهشت ماه 88 (به زودی)
- آزمون رصد دوره تابستانه 87
- آزمون سومین المپیاد جهانی نجوم (ایران)
بدرود
امیررضا